Bu yapım yöntemi etüt işlerinde kullanılmak üzere hazırlanmıştır.
1. ARAŞTIRMA SONDAJI YAPIM YÖNTEMİ
Zemin araştırmaları, genel olarak yapı ve zemin özelliklerine bağlıdır. Etüdün büyük bir alanı kapsadığı durumlarda, inceleme noktaları bir ağ üze rinde korelasyona uygun olarak seçilebilir. Üniform zeminlerde sondaj ve gözlem çukuru aralıkları arttırılabilir ve/veya bir kısım sondaj ve gözlem çukurlarının yerine jeofizik yöntemler veya sondalama uygulanabilir.
Dolgu alanlarında ve sedde yapılarında etüt derinliği oturmalara katkısı ola bilen bütün tabakaları içerecek şekilde seçilmelidir.
Kazıklı temeller için sondaj, penetrasyon veya yerinde deney derinliği güven liği sağlayacak kadar olmalıdır.
İnceleme alanında planlanan araştırma sondajları belirlenen kuralları içermeli ve aşağıdaki bilgileri e haiz olmalıdır.
1.Araştırma sondajı işveren tarafından gösterilen yerde, rotary sistem ile karotiyerler kullanılarak düşey yapılmalıdır.
2.Kayada çiftli karotiyer kullanılmalı ve alınan karot yüzdesinin yüksek olması sağlanmalıdır.
3.Her 1.5-3.0 m’de bir SPT ( Standart penetrasyon testi) yapılmalı ve alınan örselenmiş numuneler kavanozlarda veya poşetlerde tanıtıcı etiketleri ile muhafaza edilmelidir.
4.Killi seviyelerde en az 2 ad. olmak üzere gerekirse her 3 m’ de bir Shelby – örselenmemiş numune hidrolik baskı ile alınır. Kuyudan çıkar çıkmaz her iki ucu parafin ile kapatılarak, bant ile örtülür ve etiketi ile muhafaza edilir. 35cm’ den az numune içeren shelby olursa darbe ile 55 cm numune alınması sağlanmalıdır.
5.1. Araştırma sondajı tamamlanınca bailer kovası ile içerisindeki devir daim suyu boşaltılarak suyun gelişine göre 12 saat sonra varsa yer altı suyu seviyesi (YASS) ölçülür.
6.Kapağında proje adı ve sondaj bilgileri olan standartlara uygun karot sandığına alınan ilerleme numuneleri bire bir yerleştirilir ve kalem ile çıtalara ilerleme başı – sonu yazılır.
7.Sondaj vardiya defteri tutularak, kullanılan sondaj malzemeleri ( elmas, vidye vb.), personel, tarihler, çap’lar vb. her şey günlük olarak deftere kayıt edilir.
8.Sondaj bilgileri, sondaj loguna işlenir. Bu logda ; Başlama – bitiş tarihleri, makine tipi, sondaj türü, sondaj firması, mühendisi ve sondorünün adı, iş yeri ve işverenin adı, sondaj kotu, derinliği, delgi – boru çapları ve karotiyer tipleri, delgi bilgileri (İlerleme – SPT – Shelby ), karot yüzdesi, RQD, YASS, jeolojik birimlerin tanımları ve diğer sondaj notları bulunmalıdır.
9.İstenirse, alınan numuneler araştırma laboratuarına verilir. Sondaj ile ilgili log, bütün numune, sandık vb. malzemeler işverene teslim edilir.
10.YASS ölçümü için kuyuya Ø50mm PVC piezometrik ölçüm borusu konulabilir.
2. ARAŞTIRMA ÇUKURU AÇILMASI YAPIM YÖNTEMİ
Genellikle hidrolik kepçe ile 3,5-5.0m derinliklere kadar açılan çukurlar yardımıyla, geçici olarak desteksiz durumda durabilen zeminlerde hızlı bir araştırma yapılabilir.
Araştırma çukurları, zeminin yatay ve düşeydeki durumunun incelenmesine, zemin örneği alınmasına, yerinde deney yapılmasına ve zeminde mevcut süreksizliklerin doğrultusunun saptanmasına olanak verir. Araştırma sonunda çukurlar geri doldurulmalı veya etrafı çevrilerek olası tehlikelere karşı tedbirler alınmalıdır.
3. GEOTEKNİK RAPOR HAZIRLANMASI
Yapılması planlanan inşaat türü ile parametreleri araştırılan zeminin geoteknik raporu aşağıdaki konuları içermelidir. Rapor, üç kısımda sunulabilecektir. Birinci kısımda mevcut zeminle ilgili ve gerekiyorsa jeolojik özellikler ile ilgili veriler, ikinci bölümde verilerin değerlendi rilmesi, kabul edilen zemin parametreleri ve izahı, üçüncü kısımda (sonuç ve öneri ler) zemin temel ön tasarımı ve inşaat tarzı yer alacaktır.
1.İnceleme alanına ait; sahibinin tanımı, çalışılan yerin adresi, konumu vb bilgiler (ada, parsel gibi)
2.Arazi çalışmalarının özeti,(saha jeolojisi çalışması, varsa jeofizik etütlerin özeti, araştırma sondajlarının özeti, laboratuar deneylerinin özeti)
3.İnceleme alanındaki zemin profili,
4.İnceleme alanının yer altı suyu durumu,
5.İnşa edilecek yapının özellikleri ve zemin ile uyumu,
6.Geoteknik değerlendirmeler, (Temel sistemi, emniyetli taşıma gücü, iksa sistemi seçimi ve parametreleri)
7.Zeminin diğer özellikleri (sıvılaşma vb),
8.Zeminin depremsellik yorumu,
9.Sonuç ve öneriler.
Sonuç ve öneriler kısmında aşağıdaki hususlar yer alacaktır:
· Zemin koşullarının tanıtımı,
· Önerilen tasarım parametreleri,
· İnşaat sırasında karşılaşılacak muhtemel sorunların çözümü,
· İlerde karşılaşılacak muhtemel sorunlar ve bunlarla ilgili öneriler,
· Yüzeysel veya derin temel seçimi,
· Yüzeysel temellerde minimum temel derinliği, temel tipinin muhtemel oturmalara göre tespiti,
· Radyeler ve sürekli temellerde rijitlik önerisi,
· Temel betonarme projesinin hesap ve tasarımına imkan verecek öneri ve sayısal değerler,
· Kazı işlerine esas kazı güçlüğü ve kazı sınıfı önerileri,
· Kazıdan çıkan zeminin dolgu vb. amaçla kullanılabilirliği ve koşulları,
· Özel drenaj ve yalıtım önerileri,
· Gerekli hallerde zeminin etki büyütmesi ve sıvılaşma riski ile ilgili açıklamalar, değerlendirmeler ve öneriler,
4. JEOFİZİK ETÜT ÇALIŞMASI YAPILMASI
Jeofizik çalışmalar; 1. Sismik kırılma yöntemi
2. Elektrik özdirenç (rezistivite) yöntemi
4.1. Sismik Kırılma Yöntemi
4.1.1 Yöntemin esasları
Yapay kaynaklar ile oluşturulan patlatmalardan ile elde edilen dalgalar, yer içinden geçerek yatay mesafeler kat etmek zorundadırlar. Çeşitli kaynak – alıcı uzaklıklarında yol almaları için gereken zamanlar, yayınımları boyunca içinden geçtikleri yer altı formasyonlarının derinlikleri ve hızları hakkında bilgi verirler.
Poisson Oranı (m): Cisimdeki enine kısalmanın boyuna uzamaya oranıdır. Başka deyişle enine birim deformasyonun boyuna birim deformasyonun oranıdır. Mühendislik jeofiziğinde poisson oranı, etüt sahasındaki zemin ve kayacın suya doygunluk derecelerini aydınlatma açısından önemlidir. Vp ve Vs dalga hızları yardımıyla bulunur. Poisson oranı kesinlikle 0.5 değerini geçemez. Bu oran 0.5’e yaklaştıkça suya doygunluk artar.
(1) Elastisite Modülü (E): Bir malzemeye kuvvet uygulandığında, malzemede meydana gelen uzamalar elastik sınırlar içerisinde gerilmelerle orantılıdır. Buna Hook Kanunu denir. Cisme bir kuvvet uygulandığında meydana gelen gerilmenin boyuna uzama miktarına Young Modülü (Elatisite Modülü) denir. Mühendislik Jeofiziğinde dinamik elastisite modulu P-S dalgalarının hızlarının yanı sıra birde yoğunluğun bilinmesi ile bulunabilir. Bu modülün birimi kg/cm2 dir.
(2) Kayma Modülü (G): Cismin şekil değiştirmeye karşı gösterdiği dirençten Kayma modülü S dalga hızı ve yoğunluğun yardımıyla bulunur. Kayma modülü elastisite modülünde bulunması için gereken parametrelerden biridir. Birimi kg/cm2 dir. Kayma modülü özelikle heyelan sahalarında yamaç aşağı etkenden kuvvetin hesaplanmasında, büyük makinaların çalışmaları sonucu ortaya çıkan yüksek miktardaki titreşimlerin etkilerinin, patlatma ve depremin etkisi altında kalan bölgelerdeki yapıların stabilitesi ve güvenliği için bilinmesi gereken önemli bir parametredir.
4.1.2. Jeofizik sismik-kırılma yöntemin uygulanışı
İnceleme alanında planlanan serimler boyunca karşılıklı atışlarla ölçülen titreşimlerin farklı uzaklıktaki jeofonlara ilk varış zamanı kayıtlar üzerinden okunmaktadır. Bu serimlerde jeofon aralıkları ve offset mesafesi inceleme sahasının durumuna göre kararlaştırılır.
P ve S jeofonları kullanılarak yapılan ölçümlerde, enerji kaynağı olarak 10 kg. ağırlığında bir balyoz ile yerdeki çelik bir plaka üzerine vurulur. P dalgası için gerekli enerji, çelik plaka üzerine 10kg’lık balyozun düşey yönde; S dalgası için gerekli enerji ise zemine açılan bir çukur içine dik olarak yerleştirilmiş çelik plakaya yatay yönde, balyoz darbeleri ile elde edilir. Bu çalışmalar sonunda elde edilen kayıtlardan P ve S dalgalarının kırılma zamanları okunarak zaman-uzaklık (t-x) grafikleri çizilerek, elde edilen hızlar yardımıyla dinamik elastik parametreler belirlenir.
4.2. Elektrik Özdirenç Yöntemi
Bir kayaç veya zeminin elektriksel direnci, içerdikleri su kapsamı ve tuzluluğu ile değişmektedir. Boşluklar, eklem ve fissürler arttıkça elektriksel özdirenç azalmaktadır. Zemine girmiş iki akım elektrotuna uygulanan akım nedeniyle oluşan potansiyel farkı ölçülür. Eğer zemin homojense ile bulunur.
5. JEOFİZİK ETÜT RAPORU HAZIRLANMASI
Jeofizik etütlerle araştırılması planlanan inceleme alanında jeofizik raporun aşağıdaki bilgileri içermesi istenmektedir.
1 ) İnceleme alanına ait ; Sahibinin tanımı, çalışılan yerin tarifi, adresi, konumu, (ada, parsel vb.) gibi bilgiler,
2 ) Jeofizik etüdün amacı,
3 ) Jeofizik etüdün uygulanması,(uygulanan yöntem – sismik, düşey elektrik sondaj vb.-, kullanılan alet tanımı, ölçülecek ve hesaplanacak zemin parametreleri.)
4 ) İnceleme alanına ait diğer etütlerin, (jeolojik rapor, araştırma sondajı, su testleri, geoteknik rapor vb.) korelasyonu ile zemin profilinin ve yer altı suyunun durumunun belirlenmesi,
5 ) Yukarıdaki temel kaidelere göre düzenlenen jeofizik raporda sıralama ve istenen bilgiler :
a) Giriş, amaç, bulduru bilgileri,
b) Çalışma alanı özellikleri,
c) Çalışma alanının jeolojisi,
d) Veri toplama, değerlendirme çalışmaları,(alet cinsi – tanımı, uygulanan yöntemin tanımı, varsa eski jeofizik rapor vb. bilgilerin özümlenmesi, toplanan verilerin değerlendirilmesi, sonuç ve öneriler, ekler ve yararlanılan kaynaklar (Çalışma alanı bulduru haritası, jeofizik etüt lokasyon haritası, jeofizik kesit ve haritalar, tüm ölçüm ve kayıtlar ( Sicil fişi ).)
alıntıdır..
Hizmet Nimettir.
M.Kürşat Aslantaş
